Ο Δεκαπενταύγουστος είναι, για την ελληνική παραδοσιακή κοινωνία, “η Λαμπρή του καλοκαιριού”. Λίγους μήνες μετά από τον θρήνο για τον θάνατο του αρσενικού θεού και την χαρμόσυνη Ανάστασή Του, λίγο μετά τον Θερισμό, έργο της θηλυκής θεάς-Δήμητρας, και πριν από τον Τρύγο, έργο του αρσενικού θεού-Διονύσου, η Παράδοση τοποθέτησε την ολόσωμη αναχώρηση της Μητέρας του Θεού στους ουρανούς.
Τι πάστα ανθρώπων είμαστε εμείς οι λαοί της Ευρώπης που γιορτάζουμε την Κοίμηση της Μητέρας του Θεού μας, χιλιάδες χρόνια τώρα. Πόσο ζωντανός είναι ο σπόρος της ύπαρξής μας και πόσο ισχυρή η δύναμη της γης μας που, παρά τα θελήματα των ανθρώπων που περνούν και φεύγουν, ξανακαταπίνει και ξαναβγάζει στην επιφάνεια τα ίδια μοτίβα, τις ίδιες αντιλήψεις, τα ίδια πιστεύω, χιλιάδες χρόνια τώρα. Μέγα θαύμα και μεγάλη ευθύνη.
Δυο μεγάλα ζητήματα αντιμετώπισαν οι Πατέρες της Εκκλησίας επιχειρώντας να βάλουν κανόνες στην νέα θρησκεία: Πώς να εξηγήσουν το τρισυπόστατο του Θεού, και πώς να δικαιολογήσουν την άσπορο σύλληψή Του από την Παρθένο Μητέρα Του.
Δύσκολα για τον ανθρώπινο νου πράγματα.
Η σύλληψη δια μέσου ενός φτερωτού όντος, ενός κύκνου, για παράδειγμα, ή κατά μια διεσταλμένη έννοια, μέσω της ανακοίνωσης της θεϊκής γονιμοποίησης από ένα φτερωτό πλάσμα, τον Αρχάγγελο Γαβριήλ κατά τον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου, δεν ήταν ξένη στον αρχαίο κόσμο. Το πουλί, ως Πνεύμα, είναι ο φορέας που γεφυρώνει την αόρατη σφαίρα με την ορατή-σαρκική.
Ούτε και η παρθενία της Μητέρας του Θεού ξένιζε. Οι Αρχαίοι Έλληνες κι οι άλλοι λαοί της Ανατολικής Μεσογείου και της Μέσης Ανατολής, πολλές θέαινες αποκαλούσαν «παρθένους»: την Ελληνική Αφροδίτη και την Ρωμαϊκή Venus, την Περσική Ιστάρ, την Σιδωνία Αστάρτη, παρά τους εραστές τους που πεθαίνουν κι ανασταίνονται κάθε χρόνο, χωρίς όμως η ιδιότητά τους αυτή να τις ανάγει σε ανώτερες θεότητες ή να καταδικάζει ως μιαρή την σεξουαλική πράξη. Για τις ;ένοπλες Παρθένους του Ελληνικού Δωδεκαθέου, την Άρτεμη και την Αθηνά, η παρθενία εκφράζει την αυτονομία και την ανεξαρτησία τους, την ελευθερία να δέχονται ή να απορρίπτουν επίδοξους εραστές. Η ιδιότητά τους αυτή είχε να κάνει με την δική τους ακεραιότητα έναντι της φύσης και των ενστίκτων τους. Για να γίνει αυτό κατανοητό, ας σκεφτούμε τι εννοούμε όταν λέμε «ένα παρθένο δάσος». Δεν εννοούμε βέβαια ότι είναι άγονο, αλλά ότι είναι ανεξερεύνητο, και γονιμοποιείται αυτόνομα, χωρίς τον έλεγχο του ανθρώπου.
Όσο για την φύση του Θεού, οι Ορφικοί είχαν ειδεί το τρισυπόστατο Θείο ως ένα αυγό, το οποίο αποτελείται από τρία μέρη: τον κρόκο, το ασπράδι και το τσόφλι, που είναι όλα ξεχωριστά και ευδιάκριτα, μα κανένα δεν μπορεί να λειτουργήσει από μόνο του. Αλλά βέβαια, οι εποχές αλλάζουν, και οι άνθρωποι κάθε φορά θαρρούν πως έχουν κάτι παραπάνω να συνεισφέρουν στην αντίληψη των προηγουμένων, και συχνά αυτό είναι αλήθεια, όπως και ότι κάθε φορά κάνουν βήματα στην αποκάλυψη της αλήθειας και στην κατανόησή της.
Όμως, τι να κάνει κανείς με το γυναικείο στοιχείο; Πώς να εξηγήσει την αποφυγή της σεξουαλικής πράξης, την αριστεία της αποχής και την “τιμωρία” της αναπαραγωγής, αντιλήψεις ολωσδιόλου ξένες προς την ελληνική σκέψη; Πώς να συνενώσει την κυρίαρχη λαϊκή πίστη με την νέα θεϊκή τάξη; Και πώς να την δεχτούν λαοί που είχαν θέαινες για τον έρωτα και ολόκληρα συστήματα λατρευτικά για να επιτυγχάνουν την αναπαραγωγή και μάλιστα την καλλιγονία, θεσπίζοντας διαβατήριες τελετές για τους εφήβους και τις έφηβες, ώστε να γιορτάσουν την είσοδό τους στην αναπαραγωγική ηλικία;
Η σεξουαλικότητα, ιδιαιτέρως η γυναικεία, αποτελεί παλιό μυστήριο της ανθρώπινης κοινωνίας, την οποία τα περισσότερα θρησκευτικά και πολιτικά συστήματα επιχείρησαν να ελέγξουν, να δαμάσουν ή και να φιμώσουν. Όμως οι άνθρωποι που γνωρίζουν τι πραγματικά έχουν ανάγκη και τι τους ωφελεί, πάντα βρίσκουν τρόπους να εντάσσουν στο θρησκευτικό δρώμενο το Ιερό Θηλυκό. Η απουσία του Θηλυκού, το έχουν διαπιστώσει, είναι καταστροφική, όπως όταν ο Πλούτωνας θέλησε να κάνει δική του την Δέσποινα-Κόρη, με την βολική σιωπή του Πατέρα-Θεού Δία, εξωθώντας την θεά μητέρα της Δήμητρα στην εξορία και στην σιωπή της αγελάστου πέτρας, και την ανθρώπινη και θεϊκή κοινωνία στην πείνα και στον μαρασμό.
Η αποϊεροποίηση του Ιερού Θηλυκού αποτελεί μια καθοριστικά καταστροφική πρακτική των σύγχρονων κοινωνιών, οι οποίες κάτω από το ψεύδος της σεξουαλικής απελευθέρωσης μετέτρεψαν το Θηλυκό σε ανδρικό υποχείριο, ευτελίζοντας την ιερότητα και την θέση του στην κοινωνία.
Λέγεται ότι η επιμονή και εξύμνηση στην ιδιότητα της παρθένου οφείλεται σε μια λανθασμένη μετάφραση της Εβραϊκής λέξεως almah η οποία δεικνύει την κοινωνική και νομική κατάσταση της ανύπαντρης κόρης, στην ελληνική «παρθένος» κατά την κυριολεκτική σωματική και ψυχική έννοια.
Όπως και να έχει, δεν υπάρχει πιο μητριαρχική εικόνα από την Χριστιανική Μητέρα του Θεού η οποία κυοφόρησε παιδίον χωρίς ανδρική βοήθεια “ουκ εξ αιμάτων, ουδέ εκ θελήματος σαρκός, ουδέ εκ θελήματος ανδρός” (Ιω.1,13). Κατ’ αυτήν την έννοια, της αποστασιοποίησης από την «μιαρή» σεξουαλική πράξη, οι αντιλήψεις οι οποίες καλλιεργούνται τις τελευταίες δεκαετίες για την εξωσωματική γονιμοποίηση και την έξω από το γυναικείο σώμα κύηση, αποτελούν την λογική συνέχεια εκείνης της ιστορικής άσπιλης σύλληψης, και κατά συνέπειαν οι συναφείς επιστήμονες έχουν αναχθεί από το κυρίαρχο σύστημα σκέψης και προπαγάνδας σε θεούς της νέας θρησκείας της Επιστήμης.
Όπως όμως είπαμε πρωτύτερα, η Παράδοση των λαών είναι αρκετά ισχυρή για να συγκρατήσει, όπως οι ρίζες των μεγάλων δέντρων τα αναγκαία της ύπαρξής τους.
Οι πληθυσμοί της υπαίθρου, ειδικά, εξακολουθούν να τιμούν την Μητέρα δίπλα σε σπηλιές και πηγές. Το παλαιότερο μοναστήρι της Ελλάδος η Ιερά Μονή του Μεγάλου Σπηλαίου, στην περιοχή των Καλαβρύτων, ιδρύθηκε το 362 όταν μια βοσκοπούλα, ακολουθώντας έναν τράγο από το κοπάδι της, ο οποίος πήγαινε στο σπήλαιο για να πιει νερό από την πηγή, γνωστή σήμερα ως «η Πηγή της Κόρης», βρήκε την εικόνα της Παναγίας, έργο του Αποστόλου Λουκά. Η μονή εορτάζει τον Δεκαπενταύγουστο. Από αυτή την μονή ξεκίνησε, μια άλλη γιορτή Της, αυτή του Ευαγγελισμού, η Εθνεγερσία, η ανα-γέννηση του Έθνους δια του οποίου δοξάστηκε ο Θεάνθρωπος Χριστός. Και το ελεύθερο Εθνος, της το ανταποδίδει, τιμώντας την χάρη Της με τις Ενοπλες Δυνάμεις του στην περιφορά της εικόνας Της.
Σπήλαια, πηγές και ζώα παίζουν συχνά καθοριστικό ρόλο στην επανανακάλυψη των Θηλυκών ιερών, και εκτός του Ελλαδικού χώρου, όπως στην Παναγία της Λούρδης και στο σπήλαιο της Μαρίας Μαγδαληνής στην Νότιο Γαλλία. Οι μεγάλοι Γοτθικοί καθεδρικοί της Ευρώπης, όπως αυτός της Σαρτρ, χτίστηκαν πάνω σε ιερές πηγές των παλιών θεαινών. Η θεά Κυβέλη, η οποία έφθασε ως την Ρώμη από την Φρυγία στην Μικρά Ασία περί το 250 π.Χ. κι από εκεί ως τα βρετανικά νησιά, με την ρωμαϊκή εξάπλωση, ήταν, όπως δείχνει και το όνομά της, θεά των σπηλαίων. Αντιλαμβάνεται κανείς την σημειολογία σπηλαίου και πηγής της ζωής («Ζωοδόχου Πηγής») αναφορικά με την γυναικεία ανατομία.
Τι γίνεται όμως όταν οι περιστάσεις δεν ευνοούν την δημόσια λατρεία; Ο Επιφάνειος, Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως τον 4ο αιώνα, διαμαρτύρεται γιατί μερικές γυναίκες στην γειτονική εξοχή πηγαίνουν προσφορές στην Παρθένο, πλακούντες και κρασί.
Οι «παγκάνοι», οι άνθρωποι της φύσης και των αγρών, οι γεωργοί και οι κτηνοτρόφοι είναι αυτοί οι οποίοι κρατούν ζωντανούς τους συμβολισμούς και το νόημα των μύθων, των λόγων δηλαδή, (κι όπως διδάσκει ο Απόστολος Ιωάννης, ο αγαπημένος μαθητής του Χριστού «εν αρχή ην ο λόγος και ο λόγος ην προς τον θεόν και θεός ην ο λόγος. ούτος ην εν αρχή προς τον θεόν. πάντα δι’ αυτού εγενετο και χωρίς αυτού εγενετο ουδέ εν ο γέγονεν»).
Ο λόγος, λοιπόν, τότε, γίνεται πράξη, γίνεται τραγούδι της φύσης και του έρωτα στις λαϊκές ιεροπραξίες των πανηγυριών, ενσαρκώνεται και γίνεται ζωή, δυνατή, καθημερινή και μέσω των γυναικείων συμβόλων, και των κοινών εορτών περνά αδιάσπαστος στις γενιές που έρχονται. Θυμίζω πως οι γυναίκες είναι οι φορείς της παράδοσης και της γνώσης, γι’ αυτό άλλωστε είναι και ο κατεξοχήν στόχος όσων εχθρεύονται την Παράδοση. Ο μεγάλος ήρωας της Αθήνας, Θησέας, βρίσκει βέβαια το σπαθί του πατέρα του, κατόπιν όμως καθοδήγησης της μητέρας του, η οποία γνωρίζει τον ακριβή μυστικό τόπο.
Έτσι, η Παναγία, το «ρόδο το αμάραντο», το «δέντρο αγλαόκαρπο» της Χριστιανικής παράδοσης, αναλαμβάνει να διαφυλάξει την γονιμική λατρευτική παράδοση της Μητέρας Θεάς μέχρι τις μέρες μας. Βρεφοκρατούσα και Γαλακτοτροφούσα όπως η Ισιδα τον Οσιρι, προστάτιδα των κοριτσιών, άφησε τον κόσμο αυτό στην Έφεσο, εκεί όπου βρισκόταν ο περικαλλής ναός της Αρτέμιδος, ένα από τα επτά θαύματα του αρχαίου κόσμου, και, με τους Αποστόλους γύρω της, αναχώρησε για τα ουράνια, ζητώντας από τον Υιό Της να παραλάβει το πνεύμα Της. Άφησε πίσω της να Την λατρεύουν τους άνδρες μοναχούς στο Άγιο Όρος Της, εκεί όπου φυλάσσουν την Τίμια Εσθήτα Της, την Αγία Ζώνη Της, αυτή που λύθηκε σαν ο Άγγελος της ανακοίνωσε την επικείμενη Μητρότητά Της. Μια άλλη (δεν λέω παλιότερη, γιατί οι θεοί και οι θέαινες είναι άχρονα κι αθάνατα πλάσματα) μητέρα θεού του Φωτός, η επίτοκος Λητώ, έλυσε την χρυσή της ζώνη, και λούστηκε στα νερά της λίμνης, καθώς ετοιμαζόταν να γεννήσει τον Απόλλωνα και την Άρτεμη. Εκεί όπου άφησε την ζώνη της, μαρτυρά ο Παυσανίας μα κι ο ιστορικός Σουρμελής, ανηγέρθη τον 6ο π.Χ. αιώνα ο ναός του Απόλλωνος Ζωστήρος, σήμερα εγκλωβισμένος στον πολυτελή χώρο του Αστέρα της Βουλιαγμένης.
Την ευλογία της Αγίας Ζώνης αναζητούν και λαμβάνουν, και τυλίγονται με ταινία υφασμάτινη, ευλογημένη πάνω στην Αγία Ζώνη Της, όσες γυναίκες επιθυμούν να αποκτήσουν παιδί αλλά δυσκολεύονται, μα και όσοι πάσχουν και ζητούν την βοήθειά Της. Έτσι, τελετουργικά υφασμένη και κεντημένη, τυλιγμένη γύρω από την λεκάνη τους, φέρουν οι Σαρακατσάνες την «Παναούλα».
Η «Παναούλα» είναι μια μικρή τραπεζιόσχημη ποδιά, την οποία φορούν οι αρραβωνιασμένες και νιόπαντρες γυναίκες των Σαρακατσάνων νομάδων στην Θράκη. Είναι μάλλινη, υφαντή (το λεγόμενο σκουτί), κεντημένη με αλυσιδωτή βελονιά, με επίρραφες κορδέλες και μάλλινα στρίμματα. Η μικρή αυτή ποδιά φοριέται χαμηλά και δεν εξυπηρετεί κανένα πρακτικό, όπως θα έλεγαν οι άνθρωποι της εποχής μας, σκοπό.
Δυο φαρδιές κατακόρυφες ταινίες από μαύρα, βυσσινί και φαιοκόκκινα κορδόνια, φωτισμένα από λευκά, χρυσά και υπόλευκα, δημιουργούν στενόμακρα πλαϊνά τρίγωνα τα οποία πλαισιώνουν το κεντρικό μέρος, την λεγόμενη, άκρως εύγλωττα “μάνα”. Στο μέσον κάθε κατακόρυφης ταινίας, βυσσινί και χρυσά γαϊτάνια κατεβαίνουν στριφογυρίζοντας. Ολοστρόγγυλα μεγάλα λουλούδια με μίσχους συγκλίνουν στην κορυφή, σχηματίζοντας σταυρό. Η ποδιά στολίζεται ολόγυρα με μικρές θηλιές.
Τα μοτίβα τα οποία χρησιμοποιούνται στην διακόσμηση της «Παναούλας», αναπαράγουν αλληλεπικαλυπτόμενα στοιχεία της Φύσης και της θρησκείας. Η σελήνη, σύμβολο της Αρτέμιδος και της γυναικείας φύσης, τα λουλούδια, που ενθαρρύνουν το γυναικείο σώμα να ανθίσει, ο ήλιος κι ο εγγεγραμμένος στον κύκλο του σταυρός, για να «σταυρωθεί» στην κοιλιά της γυναίκας το παιδί.
Το κέντημα της Παναούλας αποτελεί, αναμφίβολα, σύμβολο ευχετήριο γονιμότητας.
Κάπως έτσι η Παράδοση και οι άνθρωποί της, ιδιαιτέρως δε οι γυναίκες, μεταφέρουν τα ιερότερα σύμβολα της ανθρώπινης Ιστορίας, κι από όλα τα ανθρώπινα έργα, το πιο ισχυρό, το πιο σημαντικό και θεόδοτο, αυτό της διαιώνισης της ζωής.
Οι Ρωμαίοι παρέλαβαν την θεά Κυβέλη, της έδωσαν σώμα, όπως παλιότερα οι Έλληνες είχαν δώσει στην Αρτέμιδα, και την τοποθέτησαν στον λόφο του Καπιτωλίου, τιμώντας την ως Magna Mater, δηλαδή Μεγάλη Μητέρα, ως Augusta, η Μεγάλη, Alma, η Τροφός, Sanctissima, η Ιεροτέρα. Ο πρώτος Ρωμαίος αυτοκράτορας, ο Καίσαρ Αύγουστος, από αυτήν πήρε το όνομά του και το έδωσε στον μήνα του, τον Αύγουστο. Αύγουστο οι Χριστιανοί Δύσης και Ανατολής τιμούν την Αγιωτέρα πάντων, στην Λαμπρή τούτη εορτή του καλοκαιριού.
Καλόν Αύγουστο, Παναούλα μου, και καλό χειμώνα.
ΕΙΡΗΝΙΚΑ 